مجموعه ای از اصطلاحات عامیانه و کوچه بازاری ایرانی قسمت 233

چانه زدن-پرگویی و اصرار برای تخفیف خواستن

آفتابی شدن(پیدا و آشکار شدن، بیرون زدن آب قنات)

پیر ِ کفتار-زن سالخورده ی بد اخلاق

ته مانده-آن چه که از خوردن باقی مانده است

به محضِ-به مجرد ِ-همان وقت که

دکان کسی را تخته کردن-کسب کسی را از رونق انداختن-دست کسی را از چیزی کوتاه کردن

دست و رو نشسته-ناکس-ناچیز
به گوش خر یاسین خواندن-بی اعتنایی کردن به حرف و نصیحت- از این گوش گرفتن و از آن گوش در کردن

تشنه بودن به خون کسی-خواهان مرگ کسی بودن

 

 

آمد داشتن(فرخنده و میمون بودن)

درش را گذاشتن-سکوت کردن-خاموش شدن

بَهمان-فلان

چپ رو-تند رو

جِر-اوقات تلخی-لج

حاج خانم-عنوان احترام آمیز برای زنان مسلمان سالمند

بیخ پیداکردن کار-گره افتادن در کار-دشوار شدن کار
اروای ننه‌ات(ارواح بابات)

بار خود را بستن-از منبعی استفاده کردن و توانگر شدن

چرخیدن در روی یک پاشنه-تغییر نکردن وضعیت-گذشتن وضع به منوال سابق
آب از سر گذشتن(کار از چاره و تدبیر گذشتن)
خر بی یال و دم-احمق-نادان

بالا کشیدن-مال کسی را به ناحق خوردن

 

دخترینه-دختر-مونث

 

دراز کش-افتاده-خوابیده

درش را گذاشتن-سکوت کردن-خاموش شدن

رکابی-دارای رکاب-پیاده ای که به دنبال سواری بدود

آستین بالا زدن(آماده شدن، به کاری برخاستن، پا پیش گذاشتن)

آب بردار-دوپهلو-کنایه‌آمیز

خط زدن-با خط کشیدن روی چیزی آن را باطل کردن

زخم و زیلی-خونین و مالین-پر زخم

بشکن-صدایی که در حال شادی و پایکوبی از بهم زدن انگشتان در می آورند.

 

ته چیزی را بالا آوردن-تا آخر خوردن-تمام کردن

توپ ِ توپ-ثروتمند-بی نیاز

 

انداختن(فروختن جنس بنجل و ارزان به بهای گران، درست کردن)

چمباتمه-حالت روی دو پا نشستن و زانوان را بغل کردن
آش شله‌قلمکار(بی‌نظم و قاعده)

خوردن سر کسی-سبب مرگ کسی شدن-کسی را دق مرگ کردن-در نتیجه ی پرحرفی کسی را کلافه کردن
آستین بالا زدن(آماده شدن، به کاری برخاستن، پا پیش گذاشتن)
تیشه به ریشه ی کسی یا چیزی زدن-قصد نابودی کسی را داشتن

دود از کله ی کسی برخاستن-سخت شگفت زده شدن-حیرت بسیار کردن

 

چوب الف-نشانه ای که با کاغذ می سازند و لای کتاب می گذارند-لاغر و باریک

دست کردن-دست فرو بردن

 

چله بُری کردن-رفت و آمد بسیار کردن

تبریک گفتن-خجسته باد گفتن-دعای برکت کردن

تند رفتن-دور برداشتن-زیاده روی کردن-از حد خود تجاوز کردن

 

زنبورک-نوعی تفنگ کوتاه یا توپی کوچک که بر جهاز شتر می گذاشتند

 

فرمان چرخیدن به سمت چپ در آموزش نظامی

بی حال-فاقد نیروی لازم-بی حوصله-خسته

پیش بردن-کاری را به انجام رسانیدن
حسابگر-کسی که در کارها سود و زیان خود را در نظر می گیرد

زبان بسته-برای تحقیر به آدم های بی عرضه یا کم آزار گفته می شود

تاب برداشتن-خم شدن-شکم دادن-لوچ شدن چشم

حلوای تن تنانی-نوعی حلوا

تیله ی کسی بودن-گوش به فرمان کسی بودن-زیر اراده ی کسی بودن
بزن و بکوب-ساز و آواز و رقص-مجلس بزم
خون به پا کردن-دعوا و آشوب راه انداختن-سر و صدا و جنجال کردن

جوکی-مرتاض هندی-آدم لاغر و مردنی-آدم معتاد و مریض

چشم و ابرو نازک کردن-ناز و افاده کردن

پوست کلفت-سخت جان-مقاوم

تشریک مساعی-با کسی همکاری کردن

بساط در آوردن-الم شنگه راه انداختن-رسوایی به بار آوردن

خِر-حنجره-گلو

 

پاپوش درست کردن-پرونده درست کردن- توطئه کردن

داوطلب-خواستار-نامزد

در دهان ها افتادن-شایع شدن-شهرت یافتن
پشکل-سرگین حیوانات اهلی

بی نمک-نچسب-لوس-ننر-بد ریخت-بدون ملاحت

 

از پس چیزی (کسی) بر آمدن(توان انجام کاری را داشتن، توان هماوردی با کسی را داشتن)

چوب خوردن-تنبیه شدن

دال به دال-پشت سر هم

بال بال زدن-بی قراری کردن-دل واپس بودن

بغداد کسی را آباد کردن-شکم گرسنه ی کسی را سیر کردن
پیاله فروشی-میخانه

تک و تو-توان و قدرت-شتاب

خیال باف-مالیخولیایی-کسی که همواره در عالم خیال به سر می برد و عملی نمی کند
آتش سوزاندن-شیطنت و شرارت کردن

انگشت بر چشم نهادن(پذیرفتن، مسلم دانستن)

 

انگشت‌کوچکه‌ی کسی نشدن-بسیار فرودست تر از کسی بودن-اصلن با کسی قابل مقایسه نبودن
درازکش کردن-رو در روی زمین دراز کشیدن
اهل کاری بودن(وارد بودن در کاری)

راه خود را کشیدن و رفتن-بی هیچ مقاومت و اعتراضی جایی را ترک کردن

خدا برکت-خدا بیش ترش کند

خوش منظره-خوش نما-زیبا

زُل-خیره

دوا گُلی-دوا قرمز-پرمنگنات

رد گم کردن-اثر چیزی یا کاری را از میان بردن-گمراه ساختن-نظر کسی را از چیزی منحرف کردن

دور چیزی را خط کشیدن-چیزی را کنار نهادن-دست کشیدن از چیزی
از پا درآمدن-افتادن-سخت خسته و درمانده شدن

خون جگر خوردن-رنج بسیار کشیدن-غم فراوان خوردن

حوصله داشتن-حال مساعد داشتن-تحمل داشتن

دوخت و دوز-خیاطی

افتادن به گردن کسی(به کسی تحمیل شدن)
پاشنه ترکیده-بی سر و پا-آدم پست
زُل-خیره
چشم از کاسه درآمده-چشم وزقلمبیده-چشم بیرون زدن

آن‌کاره(اهل آن کار (کار بد))

بره کُشان-فرصت خوش گذرانی-هنگام استفاده های مالی

اوت کردن-بیرون انداختن-بیرون کردن

زنده بیوه-زنی که شوهرش بدون آن که او را طلاق داده باشد-او را ترک کرده است

 

ته دیگ-برنج برشته شده و چسبیده به ته دیگ و یا چیزی که زیر برنج در ته دیگ بگذارند

آفتاب کسی به زردی رسیدن-به پایان رسیدن دوران زندگی و یا قدرت و نفوذ کسی

بو بردن-حدس زدن-از روی شواهد فهمیدن

چشم ورقلمبیده-چشم بیرون زده

انگشت بلند کردن(اجازه‌ی سخن خواستن)

بازرسی-بررسی و کنترل

رگ ترکی-تعصب نژادی

آفتاب کردن(برای خشک کردن جلو آفتاب گذاشتن)
ژست گرفتن-به بدن و چهره ی خود حالت ویژه ای دادن
پرنده پر نزدن در جایی-جایی دور افتاده و خلوت بودن

راه افتادن-آغاز راه رفتن کودک-آغاز به کار کردن-روشن شدن دستگاه-رونق یافتن کسب و کار

 
راست و ریس کردن-آماده کردن-به ظاهر درست کردن

 

آمدن-آغاز به کاری کردن
حاضر کردن-از بر کردن-روان کردن

داغ به دل کسی گذاشتن-کسی را عزادار کردن

پی سوز-چراغ روغنی و فتیله دار

آفتابه‌دزد-دزدی که به ربودن چیزهای بی‌ارزش بسنده می‌کند

پایین تنه-از کمر به پایین-قسمت پایین لباس-کنایه از آلت تناسلی

 
 

درگیری-گرفتاری-نزاع-جنگ

پنجول-پنجه ی گربه و مانند آن

چوغ-چوب

در به دری-بی خانمانی-آوارگی

 

تیک تیک-صدای جنبش عقربه ی ساعت

دور و بر-اطراف-پیرامون
ته چیزی را بالا آوردن-تا آخر خوردن-تمام کردن
زبان مو درآوردن-بسیار گفتن و نتیجه نگرفتن

از بر بودن(مطلبی را در حافظه داشتن)

انگشت به دهان نهادن(متحیر ماندن)

تو آستین بودن-حاضر و آماده بودن-آماده داشتن

پوست پیازی-نازک و بی دوام

تخت-آسوده-رضایت بخش-صاف و هموار

به یک تیر دو نشان زدن-با یک اقدام دو کار انجام دادن-با یک کار دو نتیجه گرفتن

حلبی آباد-آلونک نشین های خارج از شهر

خال گوشتی-نقطه ی برجسته ای از گوشت بر پوست بدن
تخسی-شیطنت-شرارت-ناقلایی

دیزی-ظرفی سفالی یا فلزی که در آن آبگوشت می پزند-آبگوشت

آتش به جان ( گور) گرفته(ذلیل‌شده، ورپریده)

دمبل و دیمبو-صدای دایره و دمبک-صدای بزن و بکوب

تلکه بند شدن- تلکه کردن

راه و چاه را شناختن-دشواری های کار و زندگی را شناختن

روی خود کشیدن-رو کشیدن

الدرم بلدرم کردن(بد و بیراه گفتن، ناسزا گفتن)
خال-نقطه ی سیاه-لکه

خوش محضر-شیرین سخن-خوش مجلس

داغان شدن-از هم پاشیدن-متفرق شدن

از خود در آوردن-دروغ‌پردازی کردن

از چشم کسی برق پریدن-شدت ضربه‌ای را که به کسی وارد شده است نشان می‌دهد

ابوقراضه-ابوطیاره

اصول دین پرسیدن-سوال‌پیچ کردن

اوت کردن-بیرون انداختن-بیرون کردن

زهره ی کسی را آب کردن-سخت ترساندن

دل و حوصله-آمادگی-حاضر بودن برای انجام کاری-شور و اشتیاق

آب آتش زده(اشک)

پلیتیک زدن-سیاست به کار بردن

حقه به کار زدن-نگا. حقه به کار بردن

به قدر پشت خاک انداز-بسیار کوچک و محقر

ریز بینی-نکته سنجی-دقت
دایی-برادر مادر-لقبی برای ابراز صمیمیت

درز-شکاف-محل اتصال یا دوخت

چس ناله-آن و ناله ی ساختگی برای جلب توجه

از بز حرام‌زاده‌تر(سخت‌گریز و حیله‌گر)

بیرق کسی نخوابیدن-همواره کامروا بودن-پایدار بودن دولت و شکوه

 

خاک به سر شدن-مصیبت زده شدن-داغ دیدن-از فدر و اعتبار افتادن

تازه به دوران رسیده-نو کیسه-کسی که تازه به ثروت یا به جایی رسیده است

آب و گِل-بر و رو-سرشت آدمی

راه بندان-حالت بسته بودن راه-قطع رفت و آمد
چغل خور-سخن چین

آشی شدن-سوراخ‌سوراخ‌شدن بدن از ترکش‌های فراوان
بازار گرمی کردن-تعریف کردن از کالا برای فروختن آن
پاپی بودن-دنبال کردن-اصرار ورزیدن

دَم نقد-آماده-حاضر

بابت-مورد-زمینه-موضوع

چانه شل-دهن لغ-کسی که حرف در دهانش بند نمی شود

خود را بستن-پول دار شدن

 

دک و دهن-دک و پوز
استغفرالله(خدا نکند، خدای نکرده، هرگز)

خشت مالیدن-چاخان کردن-لاف زدن

از راه به‌در بردن-فریب دادن-اغوا کردن

زمین ماندن-معطل و معوق ماندن-باقی ماندن و انجام نگرفتن کاری

دود-دخانیات-مواد مخدر

انداختن پشت گوش-سهل‌انگاری کردن-دیر انجام دادن-کوتاهی کردن

 

دست کسی را خواندن-یه اندیشه و نقاط ضعف کسی پی بردن

اینجانب(تعبیر گوینده یا نویسنده از خود)

اوقات‌تلخی(ترش‌رویی، عصبانیت)

پیه آوردن-چاق شدن

حاضر و آماده-آماده

آتش سوزاندن-شیطنت و شرارت کردن

تلیت-نان خیسانده در غذای آبکی

آیۀ یاس خواندن-هرچیزی را پیش از بررسی محکوم به شکست کردن

تلخه-تریاک-سوخته

 

به کسی نگفتن که بالای چشمت ابروست-به کسی که ساده ترین مطلب را نمی پذیرد یا تحمل نمی کند و زود رنج یا زود خشم است نمی توان چیزی گفت

 

به دهان ها افتادن-فاش شدن-بر سر زبان ها افتادن

دلگشاد-بیرون آمده از غم و اندوه

 

چرکمُرد-پر چرک و کثیف

زیر غلیانی-ناشتایی-غذای صیح-چارپایه ای که زیر غلیان می گذارند

دزدیده نگاه کردن-زیر چشمی نگریستن-بدون آن که طرف بداند او را زیر نظر گرفتن

آب حیات-عشق و محبت-دهان معشوق

حکیم جواب کرده-یتیم

رگ خود را زدن-به حق خود قانع بودن-ادعای زیاد نداشتن

حساب کسی را رسیدن-از کسی انتقام گرفتن-کار کسی را ساختن

 
رودربایستی-ملاحظه-مراعات-شرم و حیا

حوصله ی کسی سر رفتن-خسته و کسل شدن-بی تاب شدن

دلسوزه-سوختن دل از حسد و مانند آن

خشک-بدون انعطاف-بی عاطفه-خشن

زبان به دهان نگرفتن-پیوسته گریه کردن-آرام نگرفتن

تیغ زدن-باج گرفتن-پول گرفتن و پس ندادن-جیب کسی را خالی کردن

آفتاب به آفتاب(هر روز)

دو دستی تقدیم کردن-با رضایت خاطر و احترام دادن

خوش ترکیب-نگا. خوش تراش
بازار کوفه- بازار شام

جهل کردن-در انکار چیزی پافشاری کردن

خاطر جمع بودن-مطمئن بودن-یقین داشتن

ته تغاری-آخرین فرزند خانواده

 

دست به دست گشتن-هر از گاهی نزد کسی بودن-از دستی به دست دیگری رفتن

دل و روده بالا آمدن-به حالت تهوع افتادن

خوب-کافی-بسیار

دانه دانه-یک یک

آش همان آش و کاسه همان کاسه-چیزی تغییر نکرده

درس خوان-شاگرد زرنگ و کوشا

زندگی سگی-زندگی سخت و جان فرسا
تفنگ شکاری-تفنگ ویژه ی شکار
تند نویسی-سریع نویسی

خرکچی-چارپادار

بزن بزن-زد و خورد شدید-کتک کاری

تراشیده-نازک-قلمی-لاغر

تپق-گرفتگی زبان

از خوشحالی در پوست نگنجیدن-از شادی سر از پا نشناختن

زیر پوش-جامه ی زیرین

 

 

اُق گرفتن-حالت تهوع پیدا کردن
دبه ی کسی را روغن کردن-با دادن پول و هدیه کسی را راضی کردن

 

پیچیدن به پر و پای کسی-با کسی بد رفتاری کردن-به کسی سخت گیری کردن

ابزارفروشی-فروشگاه وسایل خاص و ابزار یدکی

چرکمرده-نگا. چرکمُرد

در لفافه سخن گفتن-پوشیده و کنایه آمیز سخن گفتن

پساب-آبی که پیش از این در آن چیزی خیسانده یا جوشانده باشند

بی اشتها-بی میل به غذا

بوی قرمه سبزی دادن سر-با زدن حرف های خطرناک موجب خطر جانی یا دردسر خود شدن

 

آبِ سیاه-نیمه کوری

چشته خور شدن-بهره و نصیب بردن از کسی

تک و پو زدن-به هر دری زدن-با تمام درماندگی کوشیدن

پارتی بازی-حزب بازی-انجام کار از طریق سفارش و توصیه

 

دنگ و فنگ-طول و تفصیل-مقدمه چینی فراوان-تشریفات زیاد

ریخت و روز-سر و وضع-شکل و حالت

چوب لای چرخ گذاشتن-سنگ پیش پا انداختن-ایجاد مانع کردن

تنوره کشیدن-در حال چرخیدن به هوا پریدن

از خشت افتادن(بدنیا آمدن)

پنجول-پنجه ی گربه و مانند آن

الفرار-گریز-بگریز !
رک و راست-صاف و پوست کنده-صریح

حرف شنو-سر به را-مطیع

به نعل و به میخ زدن-دو جانبه رفتار کردن-نه سیخ بسوزد نه کباب

جا خالی دادن-در بازی هایی مانند والیبال و فوتبال توپ را به جایی انداختن که دست یازیگر حریف به آن نرسد

جفتک چارکش زدن-کنایه از جفتک زدن

چُسَکی-کم دوام و سرهم بندی شده

اینجانب(تعبیر گوینده یا نویسنده از خود)

دیر جوش-آن که دیر الفت و دوستی پیدا می کند

دستک-دفتر حساب

خِس خِس-صدای تنفس کسی که نفس تنگی دارد

خط خطی شدن اعصاب-خرد شدن اعصاب-خراب شدن اعصاب

 
برای کسی تره خرد نکردن-از کسی حساب نبردن-به کسی اهمیت ندادن-برای کسی اعتبار قائل نشدن
راست شدن-رو به راه شدن

چاق و چله-سر حال-سر دماع-فربه-سالم و شاداب
آشغالی(سپور)

 

 

خاک تو سری کردن-نزدیکی کردن زن با شوهر

رگ خواب کسی را به دست آوردن-نقطه ضعف کسی را پیدا کردن-کسی را تابع خود کردن
 

بال در آوردن-به سرعت رفتن-بسیار خوشحال شدن

دستگیره ی خطر-وسیله ای حلقه مانند در قطار برای بازداشتن قطار از حرکت به هنگام خطر

دسته راه انداختن-دسته و جمعیت ترتیب دادن

از کاسه درآمده(بیرون‌زده، ورقلمبیده)

خود را شناختن-به حد بلوغ رسیدن

خانه دار-رنی که اداره امور خانه را بر عهده دارد-کدبانو-زنی که شاغل نیست

اسباب‌کشی(نقل اثاثه از خانه‌ای به خانه‌ی دیگر)

آوار شدن سر کسی(بی‌خبر نزد کسی در آمدن)

خودرنگ-دارای رنگ طبیعی

خیساندن-در آب فرو بردن-در آب گذاشتن-خیس کردن

بازاریاب-کسی که کارش پیداکردن مشتری برای کالای خاصی است

الدرم بلدرم کردن-بد و بیراه گفتن-ناسزا گفتن

ریش و گیس بافتن-با هم مشورت کردن-عقل ها را روی هم ریختن

جفتک انداختن-لگد زدن-از انجام کاری خودداری کردن

چوب آخر را زدن-پایان کاری را اعلام کردن-مانند در حراج

پاشنه ی کسی را کشیدن-با فریب کسی را به کاری برانگیختن

جفت جنین-جفت نوزاد که پرده و غشای دور جنین است

تخته پاک کن-چیزی که با آن تخته سیاه را در کلاس پاک می کنند

خدا را بنده نبودن-بی نهایت عصبانی بودن-کفران کردن

روده کوچکه ی کسی روده بزرگش را خوردن-کنایه از شدت گرسنگی

دار و دیزی-لوازم اندک و ناچیز و ارزان خانه

چشم و دل کسی دویدن-حریص بودن

آش آلو کردن-خجالت‌زده کردن-کنفت کردن-سکه‌ی یک پول کردن

دلنگ و دلنگ-صدای زنگ و ناقوس

دوما-در ثانی-دیگر آن که-دوم آن که
با کاره-کسی که هر کاری از او ساخته است

چاشته بندی-ته بندی

تف سر بالا-چیزی که مایه ی سرشکستگی و ننگ خود آدم باشد

روزه ی گنجشک-روزه ی کله گنجشکی

پاشیر-گودال پای شیر آب

خشکه پز-نانوایی که نان هایی از قبیل نان روغنی-قندی-شیرمال-پنجه ای و مانند آن ها می پزد

بلند بالا-قد بلند

خوش برش-جامه ای که اندازه و برازنده ی قامت دوخته شده است

بزن-شجاع-دلاور-اهل دعوا و مرافعه
بو گرفتن-بد بو شدن-بوی چیز دیگری را گرفتن

دست-بار-دفعه-مرتبه-واحد وسایل گوناگون

بند-ریسمان-طناب-رشته

آتش زیر پا داشتن(بی‌قرار بودن)

بَرج-خرج های خارج از خانه
جدول کشی-خط کشی و شبکه بندی

چشم انتظار-منتظر-چشم به راه

 

حکیم باشی-پژشک تجربی و مدرسه نرفته

چروک خوردن-نگا. چروک افتادن
از خیر چیزی گذشتن(از چیزی صرفنظر کردن)

بالای چیزی پول دادن-برای چیزی پول خرج کردن

چایمان-سرما خوردگی

 
چرند-حرف پوچ و بی معنی

رعایت کردن-نگاه داشتن حق کسی

زهر چشم از کسی گرفتن-ترساندن-چنان تنبیه کردن که دیگر جرات تکرار خطا نباشد

دو لُپی خوردن-دو لُپه خوردن-هم از آخور خوردن-هم از توبره

 

از چیزی (کسی) زده شدن(از چیزی (کسی) متنفر و بیزار شدن)
بیسار-فلان

زوزه کشیدن-آواز برآوردن

خورد و خوراک-خوردنی-آذوقه

آب سیر-جانور خوش‌رفتار

دنده چاق کردن-سرعت گرفتن به هنگام رانندگی
پایاپای-خرید کالا با کالا-حساب کردن طلب های خود را به جای وام های گرفته

رمبیده-خراب شده-فرو ریخته

دو به دست کسی دادن-به کسی فرصت انجام کاری دادن-به کسی بهانه دادن

چوچول باز-دغل-بی حیا

آدم سر به راه-شخص خوب و نجیب-کسی که مزاحم دیگران نیست

تیر گذاشتن و تفنگ برداشتن-نهایت عصبانیت-بد و بیراه گفتن

پات-بی آبرو-بی تربیت

تقلا-دست و پا زدن-کوشش زیاد

جای پا-اثر-نشانه-رد

جهنم-کلامی که آن را به هنگام بی اهمیت دانستن چیزی می گویند

زاچ-زائو

جلا دادن-مفید بودن-شفا دادن-صیقل دادن

 

اهل کاری بودن-وارد بودن در کاری

افتادن دست-از فرط کار زیاد در دست‌های خود احساس خستگی بسیار کردن

راحتی-دمپایی

جِر خوردن-پاره شدن
آقبانو(نوعی پارچه‌ی نخی نازک)
به محضِ-به مجرد ِ-همان وقت که

زار بودن کار کسی-پیچیده و دشوار بودن کار کسی